Het standpunt 15004 kwam erop neer dat schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik bij buitenlandse notaris - veelal bij Nederlandse notaris - niet langer tot gevolg hadden dat er later geen erfbelasting meer verschuldigd was, zelfs indien de schenking meer dan 3 jaar voor het overlijden plaatsvond.
Het arrest staat inmiddels op de website van de Raad van State [1], en we wijden er hierna enkele bedenkingen aan.
1. Het arrest is vrij lang. Het omvat 44 bladzijden, met vele herhalingen. De motivering van de beide partijen wordt uitgebreid geciteerd, en de beoordeling van de Raad zelf gebeurt telkens per probleem: eerst de ontvankelijkheid, dan de gegrondheid.
Elk rechtscollege heeft zijn stijl natuurlijk. Het Hof van Cassatie schrijft uiterst bondig, dikwijls maar enkele paragrafen, maar hecht de conclusies van de advocaten aan. Dat is dan weer het andere extreem. Het Grondwettelijk Hof vat de argumenten samen (en dat zijn de “A’s” van de arresten), en geeft daarna zijn beoordeling (in de “B’s”). Dit systeem is wel handiger voor wie vlug tot de kern van de zaak wil komen.
2. Het standpunt 15004 bevatte 2 delen: A en B. A was het algemene standpunt, B ging over de maatschap. Beide delen zijn vernietigd. Het deel B was er aan toegevoegd door de Vlaamse belastingdienst toen de procedure al hangende was, en de Raad heeft daarom toegelaten om het verzoekschrift uit te breiden. Dit lijkt mij een interessant precedent voor de procedure voor de Raad van State!
3. Het is een goede zaak dat de Raad van State zich bevoegd verklaard heeft. Weinig belastingplichtigen durfden immers het risico nog te nemen om schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik te doen bij buitenlandse notaris, zonder deze te laten registreren. Vooraleer er dus zekerheid zou komen via de normale gerechtelijke weg, kon het nog decennia duren. Het komt mij voor dat dit standpunt dus niet het laatste zal zijn dat aan het oordeel van de Raad van State wordt onderworpen. In het Staatsblad van 11 juli 2018 (p. 55470) heeft Raad van State trouwens een bericht opgenomen waaruit blijkt dat nu ook de nietigverklaring gevorderd wordt van een bepaalde passage uit de commentaar op de inkomstenbelastingen betreffende het taxshelterstelsel voor audiovisuele werken.
We hebben dus 3 gerechtelijke instanties die zich uitspreken over de fiscale wetgeving: de Raad van State over de standpunten van de belastingdienst, het Hof van Cassatie over de interpretatie van de wet ten gronde, en het Grondwettelijk Hof over de grondwettigheid van de wetten, maar daarbij indirect ook wel eens over de interpretatie van de wet. Laten we hopen dat de interpretatie van deze 3 instanties min of meer gelijklopend zal zijn.
4. Het is ook een goede zaak dat Raad van State zich gehouden heeft aan de historische interpretatie. We hebben hiervoor in het verleden al meermaals gepleit [2], en we zien tot ons genoegen dat deze hoge rechterlijke instantie ook deze interpretatie volgt. De wil van de wetgever, zoals deze blijkt uit de voorbereidende werken, dient mijns inziens gevolgd te worden, tenzij er een goede reden is om hiervan af te wijken.
Goede verliezer
5. Wat nu? Het standpunt 15004 is afgeschaft, maar de wettelijke bepaling (artikel 2.7.1.0.7) bestaat uiteraard nog. Uiteindelijk beslist het Hof van Cassatie over de interpretatie ervan. Volgens de Raad van State volstaat echter een voorafgaande schenking, vóór de gezamenlijke aankoop in vruchtgebruik/blote eigendom, om te vermijden dat later nog erfbelasting verschuldigd zou zijn, en het arrest is goed onderbouwd. Zoals vroeger al gezegd [3] was het standpunt in strijd met de wet, zoals deze jarenlang geïnterpreteerd was. Mocht de Vlaamse belastingdienst dus voet bij stuk houden, en toch nog eens proberen bij de gewone rechtbanken, dan lijkt het mij zeer waarschijnlijk dat hij uiteindelijk ook voor het Hof van Cassatie in het ongelijk wordt gesteld.
De Vlaamse belastingdienst heeft ondertussen het arrest van de Raad van State gepubliceerd op zijn website, zoals het arrest overigens bevolen had, samen met een uitgebreide toelichting en een uittreksel uit het arrest: https://belastingen.vlaanderen.be/erfbelasting-vernietiging-standpunt-gesplitste-aankoopinschrijving . Daarin wordt onder meer vermeld “Met dit arrest beslecht de Raad van State de discussie of een gesplitste aankoop of inschrijving met voorafgaande schenking die NIET onderworpen is aan registratie in België, moet beschouwd worden als een fictief legaat.” De Vlaamse belastingdienst lijkt zich dus wel, als een goede verliezer, neer te leggen bij het standpunt van de Raad.
6. Praktisch gezien zijn dus opnieuw ook schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik mogelijk bij Nederlandse notaris. Wanneer de schenker daarna nog 3 jaar leeft, is geen erfbelasting meer verschuldigd. Wat sommigen enigzins denigrerend “de kaasroute” genoemd hadden, wordt dus weer mogelijk [4]. Men zou nu dus evengoed kunnen zeggen dat “de bierroute” of “de chocoladeroute” niet langer verplicht is.
7. Het is natuurlijk mogelijk dat de Vlaamse belastingdienst, als gevolg van deze nieuwe rechtspraak, geen standpunten meer publiceert, maar ze gewoon intern houdt, en toepast. Dat zou heel jammer zijn voor de rechtszekerheid.
De lege ferenda
8. Moet artikel 2.7.1.0.7 behouden blijven? Ik vind van niet, toch niet in zijn huidige vorm. En ook Donnay, de grote auteur van de successierechten uit de vorige eeuw, was die mening toegedaan, en schreef dat het “zonderling voorkomt” dat een rechtstreekse bevoordeling, die meer dan 3 jaar voor het overlijden gedaan wordt, die belast wordt terwijl een onrechtstreekse bevoordeling altijd met successierecht belast blijft, ook als zij meer dan 3 jaar voor het overlijden gedaan wordt [5].
9. Dat er dus een vermoeden van belastbaarheid ingevoerd wordt voor gezamenlijke aankopen, of voor inschrijvingen in vruchtgebruik en blote eigendom op hoofd van respectievelijk de erflater en zijn vermoedelijke erfgenamen, is zeer goed te verantwoorden, maar dan alleen voor verrichtingen in de laatste 3 jaar voor het overlijden. Het komt dan toe aan de erfgenamen in kwestie om aan te tonen dat dit geen schenking was. Wanneer de gezamenlijke aankoop of de inschrijving echter meer dan 3 jaar voor het overlijden gebeurd is, dan heeft het feit dat deze een schenking verborg in de logica van het wetboek geen belang: ook openlijke schenkingen die meer dan 3 jaar oud zijn, worden immers niet langer belast.
We zien trouwens in de voorbereidende werken, die door de Raad van State geciteerd worden, dat het nooit de bedoeling was van de regering, bij de invoering van de maatregel in 1919, om de fictie meer dan 3 jaar te laten duren. Dat is er pas gekomen in de parlementaire commissie (de zogenaamde “middenafdeling”).
Het lijkt mij niet onmogelijk dat het grondwettelijk Hof dit ooit in strijd vindt met de grondwettelijke gelijkheid.
10. Op dit ogenblik is de erfbelasting, in de mate dat zij verschuldigd zou zijn op oude schenkingen (dus van meer dan 3 jaar voor het overlijden) opnieuw vrij gemakkelijk te vermijden, door een voorafgaande schenking bij handgifte of bij Nederlandse akte. Artikel 2.7.1.0.7 heft dus alleen belasting op de slecht geinformeerde belastingplichtigen, wat geen voorbeeld is van goede wetgeving.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Taxwin www.taxwin.be (23/07/2018).
[2] Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse Erfbelasting, Knops Publishing, 2015, randnummer 12.
[3] Zie onze bijdragen “Schenking voor Nederlandse notaris betwist” en “Nieuw standpunt van vlabel over de burgerlijke maatschap!”, www.taxwin.be
[4] http://www.b-sure.eu/raad-van-state-heropent-de-kaasroute/ ; L. WEYTS, “Vlabel zegt neen aan de Kaasroute bij inschrijvingen en plaatsingen van effecten of gelden onder de koepel…”, T.Not. 2016, afl.
6, 396.
[5] Zie Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse Erfbelasting, Knops Publishing, 2015, randnummer 298.
