Het decreet van 8 december 2017 [1] heeft in een heel kort artikel 16 het artikel 2.7.7.0.3 van de Vlaamse codex fiscaliteit opgeheven.
Het is maar één regeltje in het Staatsblad, maar het is heel belangrijk.
Vroeger
Het artikel 2.7.7.0.3 bepaalde immers dat, in geval van verwerping van een nalatenschap, een testament of een contractuele erfstelling, de erfbelasting, verschuldigd door de personen die daarvan het voordeel genieten, niet lager mocht zijn dan de erfbelasting die de verwerpen had moeten betalen.
Wie verwerpt wordt geacht nooit erfgenaam geweest te zijn: dat wordt bepaald in artikel 785 van het Burgerlijk Wetboek. De wetgever wilde daarom vermijden dat de erfgenamen, na het overlijden, onder elkaar zouden afspreken om de nalatenschap eerder aan lager belaste erfgenamen te laten toekomen, en zo de erfbelasting verminderen. De wetgever ging dus uit van een soort vermoeden van fraude [2].
Daarbij was er discussie hoe de berekening precies moest gebeuren. Veronderstel dat een van de erfgenamen belast zou worden tegen 9%. Hij verwerpt de nalatenschap, en in zijn plaats komen 2 andere erfgenamen elk voor de helft, waarvan de ene normaal belast zou worden tegen 27%, de andere tegen 3%.
Globaal gezien is er dus geen enkele voordelen aan de verwerping: gemiddeld is er zelfs meer verschuldigd dan zonder de verwerping. Het gemiddelde van 27% en 3% is immers 15%, wat meer is dan 9%. En toch werd de bepaling hierop toegepast [3]. Het Grondwettelijk Hof werd gevraagd of de bepaling wel grondwettelijk was, maar zag er geen graten in [4]. De berekening kon trouwens behoorlijk ingewikkeld zijn.
Nu
De bepaling is nu afgeschaft, en dat is een goede zaak. Vooreerst vereenvoudigt het de berekening van de erfbelasting: het volstaat te kijken wat iedereen ontvangt, en daarop de belasting te berekenen.
Het moet dan wel om een zuivere verwerping gaan, niet om een zogenaamde verwerping “in favorem”, een verwerping ten voordele van een of meer bepaalde personen. Wanneer een erfgenaam zegt: ik doe afstand van mijn deel ten voordele van die of die erfgenaam, is er geen verwerping. Dat is een aanvaarding, gevolgd door een schenking [5], en het wordt ook zo belast. Ook een verzaking, waarbij de begunstigden er zich toe verbinden om de inkomsten van het verworpen erfdeel te betalen aan de verwerper, is een aanvaarding, gevolgd door een schenking [6].
De vrijwillige erfenissprong
Door de wet van 10 december 2012 [7] werd de zogenaamde “vrijwillige erfenissprong” begunstigd. Vroeger was er geen plaatsvervulling na verwerping. Wanneer een van de kinderen dus de nalatenschap verwierp, kwam zijn erfdeel toe aan zijn broers en zusters, niet aan zijn eigen kinderen. Door de wetswijziging werd dit anders: het aandeel van hem die de nalatenschap verwerpt, komt nu ten goede aan zijn afstammelingen, indien plaatsvervulling plaatsvindt, stelt artikel 786 van het Burgerlijk Wetboek nu.
De bedoeling was, aldus de memorie van toelichting [8], om het vermogen eerder naar de volgende generatie over te hevelen:
“België kampt met een snel verouderende bevolking. Door deze vergrijzing wordt de gemiddelde leeftijd waarop men erft steeds hoger. De levensverwachting voor mannen is 76 jaar, die van vrouwen zelfs 82 jaar (29) . De ouderen van nu kregen hun kinderen meestal tussen 20- en 30-jarige leeftijd. Dit heeft tot gevolg dat veel mensen erven, terwijl ze al tegen het einde van hun loopbaan aankijken.
Toch doen we de grootste investeringen in ons leven (een huis kopen/bouwen, kinderen krijgen, ...) wanneer we nog jong zijn. Veel jonge gezinnen gaan dan ook aanzienlijke leningen aan om dit te financieren.
Zo plaatsvervulling ook bij verwerping mogelijk is, is civielrechtelijk vooral van belang dat ouders er dan kunnen voor kiezen wat zij van hun ouders (op latere leeftijd) erven meteen te laten toekomen aan hun kinderen (de kleinkinderen dus van de overledene). Onder het nu nog geldende recht kunnen de kleinkinderen bij verwerping door hun ouder enkel in eigen hoofde opkomen en worden ze dan uitgesloten door de andere kinderen van hun grootouder, die de nalatenschap niet verwierpen en in dichtere graad staan of door de andere kleinkinderen zo die wel via plaatsvervulling tot de nalatenschap komen.
Indien onder het huidige recht ouders die nalatenschap van de grootouders toch aan hun kinderen willen laten toekomen, wordt dit fiscaal oninteressant. Ze moeten dan immers eerst zelf de nalatenschap aanvaarden en die dan nadien aan hun kinderen schenken. Bovenop de successierechten die zij betaald hebben, zouden zij dan nog eens schenkingsrechten moeten betalen.
Deze problemen kunnen verholpen worden door plaatsvervulling van een verwerpende erfgenaam toe te laten. Stel dat de grootouders overlijden en de ouders de nalatenschap verwerpen, dan kunnen de kleinkinderen via plaatsvervulling van hun grootouders erven. Op deze nalatenschap zou slechts één keer successierechten verschuldigd zijn.”
De federale wetgever kwam hier tussen, om er voor te zorgen dat er minder (gewestelijke) belastingen verschuldigd zouden zijn: er was nog slechts eenmaal successierecht verschuldigd, niet langer successierecht plus schenkingsrecht, of, in de huidige Vlaamse terminologie: erfbelasting en schenkbelasting.
De Vlaamse wetgever komt nu ook tegemoet aan de federale, en zorgt ervoor dat de belasting niet hoger is dan wanneer de erflater zelf een testament in voordeel van de uiteindelijke begunstigden van de verwerping gemaakt zou hebben. De afschaffing van artikel 2.7.7.0.3 wijzigt de gevolgen van deze erfenis niet, maar streeft wel dezelfde doeleinden na.
De globale erfovereenkomst
Onder het nieuwe erfrecht zal men dit trouwens ook vóór het overlijden kunnen doen. Artikel 1100/7 van het Burgerlijk Wetboek, zoals het werd ingevoerd door de wet van 31 juli 2017 dat de bepalingen over het erfrecht wijzigde, laat nu immers toe aan een ouder om, samen met al zijn of haar vermoedelijke erfgenamen in rechte lijn, een globale erfovereenkomst op te stellen. Wanneer daarin een subjectief evenwicht wordt vastgesteld tussen de vermoedelijke erfgenamen, wordt deze overeenkomst onaantastbaar in deze zin dat er niet langer inbreng of inkorting mogelijk is van de schenkingen die erin vermeld zijn. Elke vermoedelijke erfgenaam, aldus § 4 van dit artikel, kan er bovendien een toestemmen dat zijn eigen kinderen in zijn plaats worden toebedeeld. De schenking door de grootvader aan de kleinkinderen wordt dan behandeld als een schenking door het kind aan de kleinkinderen, voor de berekening van de fictieve massa van het kind.
Er zijn nogal wat formaliteiten vereist voor de geldigheid van een dergelijke erfovereenkomst, maar de bedoeling van de wetgever is dus dezelfde.
Wie dus vermogen van zijn ouders rechtstreeks aan zijn kinderen laten toekomen, krijgt hier een bijkomend instrument aangereikt, zowel door de federale als door de Vlaamse wetgever.
[1] BS 14 december 2017. Wij bespraken het al in onze bijdrage “Verrekenbedingen fiscaal afgeschaft”, www.lexfinbe december.
[2] Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, Knops Publishing, 2015, randnummer 1190.
[3] Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, Knops Publishing, 2015, randnummer 1191 en volgende.
[4] Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, Knops Publishing, 2015, randnummer 1206.
[5] Zie Duranton, Cours de droit français suivant le code civil, Brussel 1841, Tome 6, nr. 379, Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, Knops Publishing, 2015, randnummer 1191.
[6] zoals in de zaak van de Marquise de Wavrin, Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, Knops Publishing, 2015, randnummer 1193.
[7] Deblauwe, Het Recht van terugkeer of de Anomale Erfopvolging, Knops Publishing, 2013, nr. 152, p. 62 ev.
[8] Belgische Senaat zitting 2010-2011, Wetgevingsstuk nr. 5-550/1, nr II.
